Σελίδες

Παρασκευή 27 Δεκεμβρίου 2013

δέντρα φορτωμένα μ' ελπίδες ' ιερά

                                                           [Αφιέρωμα χωρισμένο σε τέσσερα μέρη 
και σημείωμα με ευχές για όλους εσάς]



Α μέρος :
 Η Αγία Βαλανιδιά - 


" Μο φάνη, τι τ δένδρον 
-σζον καθ’ πνον τν ννοιαν το δένδρου- 
μικρν κατ μικρν μετέβαλλεν ψιν, εδος κα μορφήν. 
Ες μίαν στιγμν ρίζα του μο φάνη ς δύο ρααι κνμαι, 
κολλημέναι μία πάνω ες τν λλην
ετα μετ’ λίγον ξεκόλλησαν κα χωρίσθησαν ες δύο˙ 
  κορμς μο φάνη, τι διεπλάσσετο 
κα μορφοτο ες σφύν, ες κοιλίαν κα στέρνον· 
ο δύο παμμέγιστοι κλάδοι μο φάνησαν ς δύο βραχίονες, 
χερες ρεγόμεναι τ πειρον, 
ετα κατερχόμεναι συγκαταβατικς πρς τν γν, 
 φ’ ς  γ κείμην˙ 
κα τ βαθύφαιον
 ειθαλς φύλλωμα 
μο φάνη ς 
κόμη πλουσία κόρης, 
 ναδεδημένη 
πρς τ’ νω, 
ετα λυομένη, 
κυματίζουσα, 
χαλαρουμένη
πρς τ κάτω."_______________________________________

            
               Υπό την Βασιλικήν Δρύν, μικρό απόσπασμα από το ομώνυμο διήγημα του του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, δημοσιευμένο το έτος 1901.

                 Υπό την Βασιλικήν Δρύν, λοιπόν, αποκοιμιέται ο ήρωας, και ξάφνου μοιάζει το δέντρο να  αποκτά μορφή γυναικεία... Ο πόθος για τη δρυ, γι' αυτό το σπάνιο πλάσμα, το τόσο όμορφο και επιβλητικό, διαποτίζει ολόκληρο το κείμενο. Στις τελευταίες αράδες πια, άνθρωπος του τόπου, βεβαιώνει το ένστικτο του συγγραφέα. Το δέντρο ήταν σεβάσμιο γιατί, μέσα του, είχε ψυχή. Κι ο άδικος χαμός του από τσεκούρι, στοίχειωσε τον υλοτόμο που δεν έζησε για πολύ. 



Έργο του Μιχάλη Μανουσάκη

                
                         Η εξαίσια τεχνική του παπαδιαμαντικού λόγου, στο εν λόγω διήγημα, 
ακόμη και στις μέρες μας, συζητείται στους φιλολογικούς κύκλους... Αλλά, για μένα,
 η αξία του διηγήματος αποτιμάται στην επικαιροποίηση ενός παμπάλαιου μύθου.

            
Πολύ συνοπτικά:
Τον καιρό των Πελασγών, ο θεσσαλός βασιλιάς Ερυσίχθων - σημαίνει αυτός που αυλακώνει/πληγώνει τη γη -  θέλησε να κόψει ξύλα από ένα ιερό δάσος, για να χτίσει γι' αυτόν ένα μέγαρο. Η ιερή Βαλανιδιά τον προειδοποίησε ότι θα πάθει κι εκείνος κακό. Εκείνος αμετανόητος προχώρησε στην αποψίλωση ολόκληρου του δάσους. Η θεΐκή τιμωρία του ήταν να προσβληθεί από μια ακόρεστη πείνα, την οποία θέλοντας να εξευμενίσει, εκποίησε ολόκληρη την περιουσία του.  Το τέλος του δεν άργησε να έρθει, όταν μη έχοντας να φάει τίποτα πια, άρχισε να τρώει τις ίδιες του τις σάρκες...


               Για του λόγου το αληθές, Βαλανιδιές ως δομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν μόνο στους  πρώτους ναούς, ακριβώς λόγω της ιερότητάς τους. Και όταν οι κορμοί τους  εφθάρησαν αντικαταστάθηκαν από τους γνωστούς σε όλους μας κίονες...             



Έργο του Μιχάλη Μανουσάκη με τίτλο "Τοπίο" 

                    
                     Ας επιχειρήσουμε μια περιήγηση στην ιερότητα της βαλανιδιάς μέσα από τα ονόματα που της έχουν δοθεί.      
 
                          Φαγός ή Φηγός  (μια ονομασία που η Δρυς μοιράζεται με την Οξυά ως συν- ομοταξία του είδους ) που σημαίνει "Τροφός". Φαγός = φαγητό = τροφή.
                       Σύμφωνα με την παράδοση η Δρυς ήταν το πρώτο δέντρο που δέχτηκε να δώσει τους καρπούς της στους ανθρώπους. Γι' αυτό το δώρο της πρώτης τροφής, η δρυς εμπνέει σεβασμό και  ιερή υποχρέωση για  την προστασία της. Επισήμως, φαίνεται να το έχει υπό την προσασία της η  Γη-μητέρα (Δη-μητρα). Μάλιστα, στον παραπάνω μύθο, εκείνη ήταν που κατήγγειλε τον Ερυσίχθονα. 

                    Δρυς είναι η αρχαιότερη ονομασία για το "δέντρο" στη γλώσσα μας. Κι όχι άδικα καθώς η Βαλανιδιά είναι αιωνόβιο και αειθαλές δέντρο. Στη συνέχεια , το δάσος ολόκληρο ονομάζεται  Δρυμός. Ειδικότερα,  το βαλανιδοδάσος, ονομάζεται ακόμη και σήμερα  "δρυμώνας".

                        Δρυάδες  είναι τα αθάνατα πνεύματα του δάσους  και Αμαδρυάδες  είναι τα θνητά πνεύματα που ζουν μέσα στα Δέντρα και χάνονται όταν και αυτά  καταστραφούν. 
                         
                         Βαλανιδιά, τι στ' αλήθεια σημαίνει; 

                         Βαλανίς  ονομαζεται από τον καρπό, το πνεύμα που ζει μέσα στη Δρυ, νύμφη αμαδρυάδα κόρη του Οξύλου και της Αμαδρυάδας, αδελφή άλλων έξι δεντρονυμφών με ονόματα Καρύα,  Κρανία, Μορέα,  Αιγείρα , Πτέλα,  Άμπελο και Συκή. 
                     
                         Βελχανός επίσης, είναι η ονομασία του Δια στην Μινωική Κρήτη, είναι γιος και σύζυγος της μεγάλης μητέρας θεάς, και εικονίζεται ως νέος άνδρας επάνω σε δέντρο.
                    Belenus, ονομάζεται ο θεός του κεραυνού και στην Κέλτικη παράδοση, που αργότερα ταυτίστηκε με τον Απλού (των Ετρουσκων) ή Απόλλωνα θεού του φωτός και της ... μαντικής... 
 
                          Βάλανος του Δία,  ή "Διοσβάλανος" ονομάστηκαν οι καρποί της, καθώς τα κλαδιά της εκτείνονταν ως τον ουρανό, και η δρυς περισσότερο από τ' άλλα δέντρα,  πληττόταν από τους κεραυνούς. Γιατί όμως "Βάλανος;" Από την ομοιότητα του καρπού με την άκρη του ανδρικού (θεϊκού) μορίου. [ ονομασία του εν λόγω τμήματος, που παραμένει αυτολεξί στην διεθνή ιατρική ορολογία. Αν σας ενδιαφέρει περαιτέρω μπορείτε να ψάξετε σε ένα λεξικό την έννοια "βαλανείο"]  Και δεν τελειώνει εδώ το ταξίδι στην ανατομία. Η παραφιλολογία συνεχίζεται καθώς, αργότερα,  για να συμπληρωθεί ολόκληρη η ανατομική εικόνα της ανδρικής περιοχής (!),  το όνομα διοσβάλανος το μοιράστηκε με την καρυδιά ή κατά άλλους την αγριοκαστανιά . Δοκιμάστε να προφέρετε walnuss και να ετοιμολογήσετε το ju-glans. 


Εργο του Μιχάλη Μανουσάκη

                     
                     Quercus είναι η ονομασία της δρυός στα λατινικά που σημαίνει αυτή που ρωτάμε για τις απαντήσεις


                    Η μαντική λειτουργία της Φηγού είναι γνωστή στη χώρα μας, από πολύ παλαιά. Τον καιρό των Πελασγών, στην περιοχή της Ελλοπίας, αργότερα Δωδώνη, τότε που λατρευόταν η θεά Γαία , αργότερα πότνια Διώνη , οι Ελλοί ή Σελλοί διαρκώς ξυπόλητοι, και ξαπλωμένοι κοντά στη γη, με τα πόδια γεμάτα χώμα, σέρνονταν στη γη για να μιλούν μαζί της. Εκεί κάτω από την ιερή αυτοφυή δρυ ερμήνευαν το θρόισμα, το νερό που κυλούσε στον κορμό της και τον κελαηδισμό των πουλιών.  Το μαντείο ιδρύθηκε αργότερα αφιερωμένο στο Δία, κατ' εντολήν μιας "πελειάδας" (σημαίνει εξίσου περιστέρι και ιέρεια )  ερχόμενης από την Αίγυπτο. Από το ξύλο του ιερού δέντρου φτιάχτηκε το ακρόπρωρο της Αργούς, το οποίο είχε δυνατότητα να προφητεύει και επικοινωνεί τόσο με τους Αργοναύτες όσο και με το μαντείο. 


Έργο του Μιχάλη Μανουσάκη με τίτλο "Με αφορμή τη Δωδώνη" 2001


                  Η ιερότητα της βαλανιδιάς και η μαντική της δύναμη είναι ισχυρή στην ανώτατη βαθμίδα των Κελτών και Γαλατών ιεροφαντών που ονομάζονται Δρυίδες. Η ονομασία τους είναι ελληνική και τη συναντούμε στους λατίνους συγγραφείς, καθώς ως  κάστα, θεωρείται ότι εγκαταστάθηκαν στην Ιρλανδία από την Ελλάδα μετά τον κατακλυσμό. Όλες οι ερμηνείες του όρου «derwydd»  στις κελτικές διαλέκτους  «derwydd»  είναι ο άνθρωπος της βαλανιδιάς, ο μάντης ή ο σοφός. Οι Δρυίδες έτρωγαν βαλανίδια για να αυξήσουν τη σοφία τους, φορούσαν στεφάνια από φύλλα βαλανιδιάς  και χρησιμοποιούσαν πολλά μέρη του δεντρου, ακόμη και τη σκια του για θεραπευτικούς σκοπούς!




         Β΄μέρος:
          Στολίζοντας το κλαδί για τη γιορτή

                 Οι αρχαίοι Γερμανοί έτρεφαν σεβασμό προς τα δέντρα της δρυός συνδέοντας την με τον θεό του κεραυνού, με το όνομα Θωρ. Είχαν μάλιστα διατηρήσει τη λατρεία της ακόμα κι όταν είχαν ασπασθεί το χριστιανισμό. Δραστικά μέτρα για την καταστολή της δρυολατρείας πήρε ο Άγιος Βονιφάτιος τον 8ο αιώνα μ.Χ. καταστρέφοντας με εντυπωσιακό τρόπο μια βαλανιδιά, και πείθοντας τους Χριστιανούς για την ιερότητα του ελάτου το οποίο θα μπορούσαν πλέον να στολίζουν συμβολίζοντας την ευτυχία για τη γέννηση του θεανθρώπου. 
 
Εργο του Μιχάλη Μανουσάκη

                Κατά τον εορτασμό των Χριστουγέννων στη Σερβία γίνεται ένας συγκερασμός των δύο παραδόσεων. Οι Σέρβοι, ναι μεν, στολίζουν βελανιδιά, αλλά αφού την κόψουν με τέτοιο τρόπο ώστε να εξουδετερώσουν τη σχέση της με τον παλαιό θεό του κεραυνού Πέρουν για τον οποίο το δέντρο αποτελούσε σπίτι.  Η δρυς που θα κοπεί για να στολιστεί, πρέπει να είναι τριών ετών, η κοπή της να γίνει πριν ανατείλει ο ήλιος και να πραγματοποιηθεί με τρία χτυπήματα, ταυτοχρόνως με την επίκληση "Εις το όνομα του Πατρός"  "και του Υιού" "και Αγίου Πνεύματος" . Ο κορμός πρέπει να διαγράψει τόξο ενώπιον του ανατέλλοντος ηλίου, δηλαδή του Χριστού που λέγεται και Ήλιος της Δικαιοσύνης. 

           Το να στολίζει κανείς κλαδιά με κορδέλες μαλλί και καρπούς  για τον εορτασμό εορτής υπήρχε τόσο στην αρχαία Ελλάδα (το κλαδί λεγόταν ειρεσιώνη, προς τιμήν του Απόλλωνος για καλοτυχία) , όσο και στην αρχαία Ρώμη (στον εορτασμό των Σατουρναλίων που εορτάζονταν στις 25 του Δεκέμβρη). 


Έργο του Μιχάλη Μανουσάκη
              
              Είναι πανέμορφο και φαντασμαγορικό έθιμο το να στολίζουμε ένα δέντρο, για τη γιορτή. Είναι όμως εύκολο από τη μια στιγμή στην άλλη, να θεωρήσουμε το δέντρο άψυχο, 
και διακοσμητικό; Υπάρχουν άνθρωποι που αναρτούν στο δέντρο, όχι απλώς στολίδια, αλλά
επιθυμίες, ελπίδες, προσδοκίες, ίσως και καημούς;
            
                 

     Γ΄μέρος :
   Η τέχνη ασχολείται με το γεμάτο τάματα δέντρο




              Στην έρευνά μου για τα δέντρα που διατηρούν λατρευτικές ιδιότητες καθώς πάνω στα κλαδιά τους, άνθρωποι αναρτούν αφιερώματα, βρέθηκα μπροστά σε ποικίλα έργα τέχνης. 
          
I)           Πριν από τρία χρόνια ο μύθος του Ερυσίχθονα στον οποίο αναφέρθηκα στο πρώτο μέρος της ανάρτησης είχε κινητοποιήσει τους καλλιτέχνες να συμμετάσχουν σε μια εικαστική έκθεση που έλαβε χώρα στο Πολιτιστικό Κέντρο «Λεωνίδας Κανελλόπουλος» του Δήμου Ελευσίνας. Η επιμέλεια ανήκε στην κυρία Ελπίδα Καραπιδάκη:
 


Πηγή εικόνας

Η ιερή βαλανιδιά που ο Ερυσίχθων έκοψε 
ήταν ένα δέντρο με τάματα όπως αυτά που αναζητούσα.
Την παρακάτω περιγραφή άντλησα από το κείμενο 
του δασκάλου Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου Πηγή


" Στην καρδιά του δάσους υπήρχε μια πελώρια βελανιδιά που το ύψος της επισκίαζε μεγάλη έκταση του δάσους. Αυτό το δέντρο οι πιστοί της θεάς το στόλιζαν με κορδέλες και στίχους, τάματα και γιρλάντες για να ευχαριστήσουν τη θεά Δήμητρα για τις ευεργεσίες της. Μόλις πρωτοαντίκρισε ο Ερυσίχθων αυτό τον γίγαντα του δάσους, αδιαφορώντας για την ανόσια ατιμία που θα επιχειρούσε, διέταξε τους δούλους του να το κόψουν. 

Βλέποντας όμως ότι οι δούλοι στέκονταν με κατεβασμένα χέρια και το πρόσωπο προς τη γη, αδυνατώντας να εκτελέσουν τέτοια διαταγή, αγρίεψε και πήρε στα χέρια του το πελέκι ξεστομίζοντας τα παρακάτω λόγια: «Είτε αυτό το δέντρο είναι αγαπητό στη θεά, είτε είναι η ίδια η θεά, τώρα η κορφή του θ’ αγγίξει το χώμα». Και άρχισε να χτυπάει με λύσσα τον κορμό του. Η βελανιδιά βόγκηξε, χλωμιάσανε τα φύλλα και τα κλαδιά της κι απ’ τις «πληγές» που έκανε το τσεκούρι, αίμα ποτάμι έτρεξε."

                     Μια εικόνα για τον Ερυσίχθονα και τη συνέπεια της πράξης του 
                              της οποίας το δημιουργό αγνοώ Πηγή εικόνας




ΙΙ)                Τον ίδιο καιρό δημιουργείται η σύνθεση του Αστέρη Γκέκα
                                                     "Το δέντρο με τα τάματα"


                                    Ο δημιουργός μιλά για την έμπνευσή του 
                                     σε μεταγενέστερο δημοσίευμα   Πηγή 
" Είδα τις ποιήτριες  σε πορεία ή λιτανεία ή διαμαρτυρία να ξεκινούν από την Αιγιαλούσα και να κατευθύνεται στον Άγιο Θύρσο να κρεμάσουν τα τάματά τους στο δέντρο με το τάμα στο προαύλιο της δακρυσμένης εκκλησίας».


Πηγή εικόνας του έργου του Αστέρη Γκέκα " Το δέντρο με τα τάματα"

ΙΙΙ)    Τον Απρίλιου του ιδίου έτους (2010) εισέρχεται στη σφαίρα της νεανικής λογοτεχνίας, ένα πραγματικά αξιόλογο βιβλίο με το θέμα αυτό, κατάλληλο  για προτζεκτ στο μάθημα της φιλαναγνωσίας. Είναι το βιβλίο της Μαρίας Παπαγιάννη " Το Δέντρο το Μονάχο".
Διαβάζοντάς το θα μας λυθεί η απορία :
Πώς τα τάματα εξαφανίζονται μυστηριωδώς από την εκκλησία του χωριού και πώς βρίσκονται ξαφνικά κρεμασμένα στο Δέντρο το Μονάχο;



 
IV) Δύο χρόνια αργότερα, δηλαδή πέρυσι πραγματοποιήθηκε ένα άκρως συγκινητικό, ιδιοφυές και όμορφο οπτικά έργο τέχνης από την Μίριαμ Μακ Κόναν Παπαγεωργίου, 
σε λατρευτικό χώρο. Στο δέντρο της τερεμυνθιάς στην Κατακόμβη της Αγίας Σολομωνής στην Πάφο της Κύπρου. Ονομάζεται " Το Μεγάλο Τάμα".

Οι παρακάτω πληροφορίες καθώς και η φωτογραφία 
προέρχονται από την προσωπική σελίδα της δημιουργού. 






" Το έργο ‘Το Μεγάλο Τάμα’ της Μίριαμ Μακ Κόναν Παπαγεωργίου αποτελείται από ένα πελώριο μαντίλι που καλύπτει ολόκληρο το δέντρο στον χώρο της Αγίας Σολωμονής στην Κάτω Πάφο. Το ύφασμα είναι φτιαγμένο από μαντίλια και δαντέλα που έχουν δοθεί στην καλλιτέχνη από τον κόσμο της Πάφου και το εξωτερικό και τα έχει ενώσει ράβοντας τα προσεχτικά. Κάθε μαντίλι αποτελεί προσωπική ιδιοκτησία του καθ΄ενός με αποτέλεσμα να κουβαλεί την δική του ιδιαίτερη ιστορία.

Η πρόσφατη δουλειά της Μίριαμ ασχολείται με τις ιστορίες που βρίσκονται πίσω από τα απλά οικιακά αντικείμενα και την δύναμη που έχουν αυτά πάνω στην αίσθηση της ταυτότητας μας." 


V)                  Με μεγάλη συγκίνηση ανακάλυψα μια δράση που πραγματοποιήθηκε          
                                                          φέτος  με τίτλο 

                                       "Δέντρα ιερά, τάματα και μύθοι"  Πηγη:
 

"Δράσεις πολιτισμού στο Πάρκο Ελευθερίας :
Την Κυριακή στις 15 Σεπτεμβρίου 2013, από τις 10.00 έως τις 19.30, 20 Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς παρουσιάζουν τις δράσεις και τα εκπαιδευτικά τους προγράμματα και καλούν τους μεγάλους και κυρίως τους μικρούς τους φίλους να συμμετέχουν, δωρεάν! 
Το Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης συμμετέχει πραγματοποιώντας εικαστικό οικογενειακό εργαστήριο συνεχόμενης ροής, «Δέντρα ιερά, τάματα και μύθοι», ... εικαστικό οικογενειακό εργαστήριο συνεχόμενης ροής, για παιδιά 4-12 ετών μαζί με τους γονείς τους"



VΙ)   Ενώ επίσης το Νοέμβριο  συνέβη το εξίσου, άκρως ενδιαφέρον  "Τάμα Εξέγερσης" -
- εικαστική παρέμβαση της Βέρας Σιατερλή στον χώρο του Πολυτεχνείου... προκειμένου να καταδείξει τις κρίσεις, τις επιθυμίες και τις κατάρες των απλών ανθρώπων 40 χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου.



Πηγή εικόνας και πληροφορίας






                                                                   Δ μέρος:
                                          Αυθεντικές μαρτυρίες από το διαδίκτυο
                                για τη σύγχρονη όψη των ιερών δέντρων με τα τάματα
                            Ακολουθούν 11 μαρτυρίες για την πρακτική των ταμάτων
                       στα κλαδιά συγκεκριμένων δέντρων κοντά σε ναούς χριστιανικούς
                                        ανά την Ελλάδα που αξίζει να διαβαστούν


α) Από την πανήγυρη του Αγίου Αντωνίου του Βεροιέως...
   από κείμενο-μαρτυρία της Δήμητρας Λαμπροπούλου Πηγή

     " Άλλοι καθόντουσαν στα στασίδια, άλλοι ξάπλωναν πάνω στα κιλίμια     
  που είχαν στρώσει μέσα στην εκκλησία- θα έμεναν όλο το βράδυ για να
  εκπληρώσουν το δικό τους τάμα, για να παρακαλέσουν ή να
  ευχαριστήσουν τον θαυματουργό άγιο , άλλοι κάθονταν στο πεζούλι
  απέναντι από το μεγάλο δέντρο της αυλής- το δέντρο του αγίου- και  
  προσεύχονταν με κατάνυξη και άλλοι κρεμούσαν τα τάματά τους στα  
  κλαδιά του δέντρου- ακόμα έχω στα μάτια μου τα παιδικά άσπρα
  φανελάκια που ανέμιζαν κρεμασμένα λες και ήταν από μπουγάδα. "



β) Άγιος Σϊλας Καβάλας ( Υπάρχει φωτογραφία )
   [ επίσης αναφέρεται σε άλλες περιπτώσεις
     Άγιος Παντελεήμονας στην Καβάλα
     Άι Θάραπης Τζαρτζαλιάρης στη Μυτιλήνη
     Άι Γιώργης Κουδουνάς στην Πρίγκιπο ]
    ...Από το ιστολόγιο "Εφημερίδα-Χρονόμετρο"

    "Κατεβαίνοντας τις στροφές του Αγ. Σίλα προς Καβάλα, σε ένα από τα    
  παρκινγκ που προσφέρουν πανοραμική θέα προς την πόλη, υπάρχει εδώ
  και καιρό ένα «χιονισμένο» δέντρο που δεν επηρεάζεταιαπό τις καιρικές 
   συνθήκες αλλά από τις προσκηνυματικές διαθέσεις των    
    ξένων τουριστών και ειδικά των Τούρκων…
       Υπάρχει ένα πανάρχαιο έθιμο της Μικράς Ασίας, σύμφωνα με το οποίο  
  κάνουν τάματα με κουρέλια και κλωστές που έχουν κρεμασθεί σε θάμνους   
  και σε δέντρα για την ίαση αρρώστων. Το έθιμο αυτό το συναντάμε στην
  Καβάλα στην εκκλησία του ΑΓ. Παντελεήμονα, επάνω από την Δεξαμενή,  
  στην Μυτιλήνη, στον «αι θάραπης ο τζαρτζαλιάρης», αλλά και στην νήσο
  Πρίγκιπο, στον Αγ. Γεώργιο τον κουδουνά. Είναι ένα χριστιανικό έθιμο
  ιδιαίτερα διαδεδομένο και στους Τούρκους. Πολλοί Τούρκοι που
  επισκέπτονται την Καβάλα, σταματάνε στο εν λόγω σημείο και όπως
  βλέπετε και στην φωτογραφία «στολίζουν» με τζάρτζαρα και φυλαχτά το   
  δέντρο."

γ) Μονή Παναγίας Παλιανής στο Βενεράτο Ηρακλείου
   (υπάρχει φωτογραφία)   Πηγή


     "Αν επισκεφτείτε την Παλιανή, θα δείτε ένα αναμμένο καντήλι δίπλα στη   
  μυρτιά και πολλά τάματα κρεμασμένα στα κλαδιά, καθώς θεωρείται
  θαυματουργή. Μάλιστα η ευλογία των άρτων γίνεται κάθε χρόνο κάτω από
  το ιερό αυτό δέντρο και ως τράπεζα χρησιμοποιείται ένα αρχαίο
  κιονόκρανο, ενώ οι πιστοί παίρνουν φύλλα από κλαδιά! Η λατρεία της
  «Αγίας Μυρτιάς» αποτελεί επιβίωση πανάρχαιων λατρευτικών συνηθειών
  και πιο συγκεκριμένα της λατρείας των ιερών δέντρων της Μινωικής
  θρησκείας."


 
Τάσου Μαντζαβίνου " Δέντρο με τάματα " 

Πηγή εικόνας



δ) Άγιος Αθανάσιος στο χωριό Αγίασμα Βοΐου στην Ήπειρο Πηγή


   " Το Αγίασμα είναι ένα χωριό διαφορετικό στα χαρακτηριστικά του από   
  τους υπόλοιπους γεωργικούς οικισμούς της ημιορεινής ζώνης. Πιο πολύ
  μοιάζει με εκείνα τα περήφανα ορεινά Μαστοροχώρια της Ηπείρου και του
  Βοϊου. Η ονομασία του οφείλεται στο θαυματουργό Αγιονέρι που αναβλύζει
  από το έδαφος στην εκκλησία του Αγ. Αθανασίου σε απόσταση ένα
  χιλιόμετρο στο δρόμο προς το Διχείμαρρο, όπου ιδιαίτερη εντύπωση
  προκαλεί το δέντρο με τα τάματα."




ε) Ενορίες Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης Πλατανιάς (χωριό Μπαγιάλτζα) , κοντά στη Γουμένισσα στο Κιλκίς. Πηγή

  " Στέγασαν για λίγο τις προσευχές τους μαζί με τον παπα-Κωσταντίνο
  Πετρίδη από την Αργυρούπολη (Κιμισχανά) στην πρόχειρα διαμορφωμένη   
  παράγκα για εκκλησία, αφιερωμένη στους Κωσταντίνο και Ελένη, και όταν
  οι καταστάσεις ήταν δυσβάσταχτες για τις ισχνές πλάτες τους, πήγαιναν
  στην πηγή, όπου το νερό ήταν θαυματουργό. Στο αγίασμα, όπως το
  έλεγαν. Στα γύρω δέντρα άφηναν ως τάματα τα ρούχα τους. Χρόνια α
  αργότερα στο σημείο εκείνο ύψωσαν εκκλησία ανταποδίδοντας ευλαβικά  
  την πραγματατικότητα των παρακλήσεων τους."



στ) Γοργοπόταμος Φθιώτιδας Πηγή

   "Φύλακες όμως για τη προστασία του χωριού από τα διάφορα κακά ήταν   
  και τα μεγάλα δένδρα που υπάρχουν ακόμα γύρω από το χωριό. Εκεί
  κατέληγαν και οι λιτανείες.Τα δένδρα αυτά ήταν ευλογημένα από τον παπά
  τα έλεγαν ησκιουμένα (δηλ. προστατευμένα) και απαγορευόταν η κοπή
  τους. Στο χωρίο μας υπάρχουν δυο τέτοια δέντρα. Είναι δύο αιωνόβιοι
  πλάτανοι. Ο ένας στο πάνω μέρος του χωριού στο σπίτι του Μπάρμπα-Λιά  
  του Ανδρεόπουλου και στο κάτω μέρος του χωριού Ανάμεσα στα χωράφια  
  του Σωτήρη Μακρή και Αθ. Μαχαίρα."



ζ) Μονή Κουδουμά, Παραμονή της εορτής του Σταυρού,
   Κόφινας, κορφή στα Αστερούσια Όρη του Νομού Ηρακλείου Κρήτης    
   (υπάρχει φωτογραφία των καρπών) Πηγή

  " Την παραμονή οι πιστοί από τα γύρω χωριά ανεβαίνουν στον Κόφινα μαζί  
  με τον ιερέα και επιδίδονται σε ένα αρχαίο λατρευτικό έθιμο
  δεντρολατρείας, κάτι που στην αρχαιότητα ήταν συνηθισμένο αλλά σήμερα  
  διατηρείται σε ελάχιστα μέρη στην Ελλάδα.
     Στην κορυφή φυτρώνουν τρία ιδιαίτερα δέντρα, οι «Μηλίτσες του  
  Κόφινα», που οι καρποί τους μοιάζουν με μικροσκοπικά μήλα στο μέγεθος
  του ρεβιθιού.
     Τα δέντρα αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με μηλιές, αλλά στην  
  πραγματικότητα ανήκουν στο είδος «Σορβιά η Ακανθώδης». Στα Λατινικά
  το όνομα του δέντρου είναι Sorbus umbellata var. Cretica ή Balkan
  Whitebeam στα Αγγλικά.
     Τα μικροσκοπικά «μήλα του Κόφινα» μαζεύονται από τους πιστούς,  
  μένουν στο νερό όλη νύχτα και την επόμενη μέρα του Σταυρού ευλογούνται
  από τον ιερέα και μοιράζονται στον κόσμο, που τους τρώει για τις
  θεραπευτικές τους ιδιότητες.»



η) Παναγία Κουσουλιώτισσα Περιοχή Ευρύχου Κύπρος (υπάρχει φωτογραφία)
  [επίσης αναφέρεται σε παρόμοια πρακτική που γίνεται επιπλέον στον Άγιο Σωζομενό, στο Αιβαλί και τα Μοσχονήσια] Πηγή

" Στο προαύλιο της μικρής εκκλησίας υπάρχει κι ένα δέντρο με τα τάματα, μάλλον, είχα δει κάτι παρόμοιο και στον Άγιο Γεώργιο τον Κουδουνά της Πριγκίπου, παρατήρησα ίχνη στο δέντρο έξω από τον Άγιο Σωζόμενο, και στο Αϊβαλί και στα Μοσχονήσια… "



θ) Ναός Αγίου Φανουρίου, Οικισμός Αχλαδέ , θέση Γρίβιλα, Μυλοπόταμος Ρεθύμνου Κρήτης
Απόσπασμα από μια υπέροχη μαρτυρία, έρευνα και περιγραφή του Νικόλαου Ψιλάκη,που αξίζει να διαβαστεί ολόκληρη (υπάρχουν φωτογραφίες) Πηγή

" Από τα κλαδιά του δέντρου κρέμονται υφάσματα, μερικά από τα οποία έχουν λιώσει λόγω της πολυετούς έκθεσης στη βροχή και στον ήλιο. Τα περισσότερα είναι ενδύματα. Υπερτερούν, όμως, τα εσώρουχα, ανδρικά και γυναικεία. Λίγοι γυναικείοι στηθόδεσμοι είναι αναρτημένοι ανάμεσα σε φανελάκια και μεγάλα κομμάτια υφάσματος. Ακόμη και υποδήματα βρίσκονται αναρτημένα ή τοποθετημένα στον κορμό του δέντρου, συνήθως παιδικά. [...]
Εκτός από τα ενδύματα, παρατηρούμε πλήθος προσωπικών αντικειμένων και μικροαντικειμένων: κομπολόγια, πιαστράκια, ρολόγια, κοσμήματα (συνήθως μικρής αξίας), αναπτήρες και παιδικά παιγνίδια. [...]
Φεύγοντας μια γυναίκα ακούμπησε τον κορμό του δέντρου με τα δυο της χέρια, ψιθυρίζοντας. Έμοιαζε να αγκαλιάζει το δέντρο με απόλυτη σοβαρότητα. Η διαδικασία αυτή κράτησε μερικά δευτερόλεπτα. Στη συνέχεια η ίδια έκοψε λίγα φύλλα από το δέντρο, ξεδίπλωσε ένα μαντήλι, τα έδεσε και τα πήρε μαζί της" 



Έργο του Μιχάλη Μανουσάκη





ι) Κατακόμβη Αγίας Σολομωνής Πάφος, Κύπρος (υπάρχει φωτογραφία ) Πηγή

" Πάνω από τη Κατακόμβη της Αγίας Σολομωνής στη Πάφο υπάρχει ένα τεράστιο δέντρο τρεμιθιάς που τα κλαδιά του είναι γεμάτα από χρωματιστά κομμάτια υφάσματος από τους πιστούς [...]
Η Αγία Σολομωνή της Πάφου θεωρείται ότι θεραπεύει όλες τις ασθένειες. Οι ενδιαφερόμενοι προσεύχονται στο ναΐδριο και κρεμούν κουρέλια από την τερεβινθιά εν είδει τάματος."




ια) ένα κείμενο από την αξιόλογη σελίδα "Ορθόδοξη Πορεία" που αναφέρεται μεταξύ άλλων και στην ειδολολατρική συνήθεια των ταμάτων στα δέντρα στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες ανά τον κόσμο ... Πηγή

"Ένα σύγχρονο παράδειγμα είναι επίσης η ανάρτηση μαντηλιών (τζάτζαλα) από τα δένδρα. Άνθρωποι που ζητούν θεραπεία από κάποια ασθένεια αναρτούν κουρέλια, μαντήλια ή κλωστές στα κλαδιά δέντρων και θάμνων (συχνά δένοντας κόμπο), κοντά σε νερά, σε αγιάσματα και ιαματικές πηγές. Τα τμήματα αυτών των υφασμάτων είχαν αγγίξει προηγουμένως στο σώμα του ασθενούς και πίστευαν ότι προσδένοντάς τα στο δέντρο θα απαλλάσσονταν με αυτό τον τρόπο από την ασθένεια. Άλλοτε γίνεται είτε για κάποιο τάμα ή για να αποκτήσουν παιδιά οι στείρες γυναίκες. Κάθε άλλο παρά μόνο στην Ελλάδα συμβαίνει αυτό. Συναντάται και σε πολλές δυτικές χώρες (Σκωτία, Ουαλία, Ιρλανδία, Γαλλία, Βέλγιο) στη Γεωργία, την Αρμενία καθώς και σε όλες τις βαλκανικές χώρες, αλλά και το Θιβέτ («προς τιμήν των θεοτήτων των βουνών και των υδάτων» ), την Ινδία, τα Ιμαλάϊα, την Ιαπωνία. Επίσης τα τζάτζαλα συνηθίζονται και σε ισλαμικές χώρες όπως το Ιράκ και το Αβγανιστάν, η Τυνησία και το Μαρόκο στη Β. Αφρική. Ακόμα και στην Μέκκα, υπάρχει ένα δέντρο στο οποίο κρεμούν ρούχα ή και όπλα. Στο Μουσείο της Λιέγης, Βέλγιο (Musee de la vie Wallone) εκτίθεται ένα ολόκληρο, τεράστιο δέντρο με «κρεμασμένα ράκη υφασμάτων, κουρέλια και υπολείμματα ρούχων», ακόμα και ρούχα ολόκληρα. Υπήρχε παλιά δοξασία ότι στις ιερές αυτές τοποθεσίες κατοικούσε η θεότητα των αγρών και των δασών η οποία προστάτευε από αρρώστιες ή κεραυνούς. Τα ράκη αυτά «πρέπει να μένουν άθικτα επάνω στα δέντρα, γιατί είναι ποτισμένα με την ασθένεια, η οποία μπορεί να μεταβιβαστεί στον απρόσεκτο ή περίεργο επισκέπτη». Το δέντρο επίσης δεν έπρεπε να πειραχτεί, ούτε να ανέβει άνθρωπος ή να κοιμηθεί στη σκιά του ή να γευτεί τον καρπό του, εκτός από τον άρρωστο που δοκίμαζε τον καρπό για να ιαθεί. Στη Λέσβο υπάρχουν δυο ναοί –με τα αντίστοιχα δέντρα- με την ονομασία «Άγιος Θεράπων Τζατζαλιάρης» και «Αϊ Γιάννης ο Τζατζαλιάρης».

----------------------------------------------------------------

                                            
Αγαπητοί φίλοι,

Το θέμα αυτό με παίδεψε πολλές μέρες και νύχτες ...

Ξεκίνησε από την απορία " Τι εστί Δρυίδης; "

και στην προσπάθεια να αποκαταστήσω κάποιες ανακρίβειες

βρέθηκα να "ανεβοκατεβαίνω" σε λογής δέντρα

και να ταξιδεύω από το παρόν στο παρελθόν και τούμπαλιν,

γεμάτη συγκίνηση για όλα αυτά τα ανθρώπινα θέλω,

για όλα όσα νιώθουμε αλλά δεν μπορούμε να εξηγήσουμε,

με μια ακόρεστη πείνα (σαν του Ερυσίχθονα  ένα πράγμα )

τόσο για γνώση όσο και για την τέχνη και δη τη ζωγραφική

ανακάλυψα ένα σωρό ανθρώπους που μοιραζόμαστε τις ίδιες ανησυχίες...

--------------------------------------

Περιμένω εναγωνίως τα σχόλιά σας,

τις απορίες σας,

τις παρατηρήσεις για τυχόν λάθη μου,

τις δικές σας μαρτυρίες...

Οι ευχές για χρόνια πολλά

είναι πολυάριθμες

όσα τα φύλλα των δρυμών,

είναι αληθινές,

και χωράνε τις ελπίδες

για μια ζωή με νόημα,

για έναν κόσμο

γεμάτο συναίσθημα

και γιατί όχι;

οικολογικότερο!



Σας ασπάζομαι,

marron